De 100% controles zijn er op gericht om cocaine te onderscheppen; cocaine die via geslikte bolletjes door reizigers wordt meegenomen.
De rijksoverheid heeft in 2003 het volgende bepaald: op vluchten komende uit enkele landen (Suriname, Venezuela en de Antillen) worden alle reizigers bij aankomst op Schiphol gecontroleerd en zonodig onderzocht door drugshonden, geinspecteerd door een bodyscan of gevisiteerd.
Niet duidelijk is waarom nu just die landen aangewezen zijn en wat de criteria zijn waarop mensen nader gecontroleerd worden.
De klachten die bij het BD en ook bij andere organisaties binnenkomen, gaan over ongelijke behandeling en over bejegening van reizigers door de Douane en de Koninklijke Marechaussee.
De klachten komen er vooral op neer dat ze willekeurig uit een rij gepikt worden, naar hun mening op grond van hun donkere huidskleur. Zij worden neerbuigend en op een vernederende wijze bejegend alsof ze crimineel zijn.
Tot een paar jaar geleden konden mensen ook voor langere tijd vastgezet worden en mochten ze pas gaan als aangetoond was dat ze in hun ontlasting geen bolletjes cocaine hadden. Toiletbezoek gebeurde onder toezicht en communicatie met ‘het thuisfront’ was niet toegestaan. Visitatie (het fouilleren, schouwen en voelen in lichaamsholtes) gebeurde ook, zonder een medisch bevoegd persoon aanwezig. De Nationale Ombudsman heeft deze werkwijzen verboden.
De 100% controles gingen door hoewel de criteria waarop mensen nader ondervraagd werden en waarom nu juist zij apart werden genomen, nooit gepubliceerd werden en niet inzichtelijk waren.
Nu heeft het Gerechtshof Amsterdam in een hoger beroep zaak bepaald dat reizigers op zogenoemde 100% controle vluchten niet zomaar mogen worden onderworpen aan ondervraging of visitatie.
De zaak was aanhanging gemaakt door een reiziger uit Suriname die weigerde vragen van de Douane te beantwoorden over het doel van zijn reis en zijn beroep. Na tweemaal weigeren werd hij overgedragen aan de Marechaussee, maar ook hen gaf hij geen antwoord. Hij werd gevisiteerd; er werden geen drugs aangetroffen.
Hij kreeg een boete omdat hij een ambtelijk bevel (het beantwoorden van vragen) negeerde. De reiziger begon daarop een rechtszaak die hij in eerste instantie verloor. In het hoger beroep bij het Gerechtshof kreeg hij gelijk. Het Hof bepaalde dat de wettelijke grondslag voor de 100% controles ontbreekt.
Het BD juicht de uitspraak toe en verwacht dat de rijksoverheid maatregelen zal nemen om de 100% controles zoals ze nu plaatsvinden af te schaffen.