Het Wetboek van Strafrecht is het wetboek dat het Openbaar Ministerie, waar een officier van justitie werkt, hanteert om burgers aan te klagen. Voordat een officier van justitie (OvJ) een zaak voorlegt aan een rechter, moet er wel aangifte bij de politie gedaan zijn. De politie is verplicht een aangifte van discriminatie op te nemen. De OvJ beoordeelt of de zaak kans van slagen heeft, dat wil zeggen dat de OvJ onderzoekt of er voldoende bewijs is en of de zaak inderdaad valt onder de nauw luisterende omschrijvingen en omstandigheden die in de wet staan.
Artikel 90 quater van het Wetboek van Strafrecht (Sr) definieert het begrip discriminatie:
“Onder discriminatie of discrimineren wordt verstaan elke vorm van onderscheid, elke uitsluiting, beperking of voorkeur, die ten doel heeft of ten gevolge kan hebben dat erkenning, het genot of de uitoefening op voet van gelijkheid van rechten van de mens en de fundamentele vrijheden op politiek, economisch, sociaal of cultureel terrein of op andere terreinen van maatschappelijk leven, wordt teniet gedaan of aangetast.”
De woorden “…die ten doel heeft of ten gevolge kan hebben…” verwijzen naar de begrippen directe en indirecte discriminatie. Directe discriminatie wil zeggen dat het onderscheid duidelijk is; bij indirecte discriminatie is er sprake van een verborgen vorm van onderscheid of het maken van onderscheid via een omweg.
Artikel 137c van het Wetboek van Strafrecht is ook van groot belang. Dit is het artikel dat in een strafzaak ten laste gelegd wordt aan de verdachte. “Hij die zich in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding, opzettelijk beledigend uitlaat over een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid, worden gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.” In 2005 is het wetsartikel uitgebreid met lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap.
Een aantal gronden wordt niet genoemd en er is ook geen algemene grond opgenomen. De belangrijkste begrippen in dit artikel zijn in het openbaar, opzettelijk beledigend en een groep mensen. Als iemand in huis (dit is niet openbaar) iets direct en gericht zegt tegen een ander (dit gaat niet over een groep, maar over één mens), dan is deze persoon niet strafbaar, ook al is de opmerking gemaakt met de bedoeling om te discrimineren (opzettelijk beledigend).
Artikel 137d van het Wetboek van Strafrecht stelt aanzetten tot haat, tot discriminatie of tot geweld strafbaar. De tekst in het wetboek luidt:
“Hij die in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding, aanzet tot haat tegen of discriminatie van mensen of gewelddadig optreden tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.”
Het ‘aanzetten tot’ wil zeggen dat iemand zo veel negatieve dingen over een ander of over een groep mensen zegt, dat anderen hierdoor zodanig beïnvloed worden dat ze dat persoon of die groep gaan haten, discrimineren of geweld tegen ze gaan gebruiken. Ook hier is in het openbaar van belang. In 2002 deed in verband hiermee het woord “demoniseren” zijn intrede.
Artikel 137e gaat over het schrijven, publiceren en verspreiden van discriminerend materiaal. Lid f van hetzelfde artikel gaat over deelname of steun aan discriminerende organisaties (bijvoorbeeld een fascistische politieke partij). Zowel 137g als 429 quater Sr stellen het opzettelijk discrimineren tijdens het uitoefenen van een beroep, bedrijf of ambt strafbaar. Het gaat hierbij om de sociaal-economische omgeving.
Bij al deze artikelen moet er voldaan worden aan een aantal scherpe voorwaarden voordat een zaak voor de rechter komt. De bewijslast van bovenstaande artikelen is ook moeilijk, dus het komt uiteindelijk niet zo heel vaak voor dat er een strafzaak inzake discriminatie plaatsvindt.